Αρχικά να τονίσουμε ότι αιδοίο δεν έχουν μόνο οι γυναίκες αλλά και αρρενωπότητες, μη δυαδικά και διεμφυλικά τρανς άτομα. Για να γίνει περισσότερο κατανοητό αυτό, χρειάζεται να υπάρξει χώρος για διάλογο σχετικά με τα φύλα και τη σημασία τους. Σήμερα η εικαστικός Έφη Εμμανουηλίδη, μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε αυτή τη συζήτηση, αλλά πρώτα θα ήθελα να σας εξηγήσω κάποια σημαντικά ζητήματα για τα φύλα.

Το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση είναι αυτό που ονομάζουμε “βιολογικό φύλο” και τα βιολογικά φύλα είναι τρία: το θηλυκό, το αρσενικό και το ίντερσεξ.

Το κοινωνικό φύλο, η κοινωνική ταυτότητα δηλαδή, ενίοτε ταυτίζεται με εκείνο που έχει αποδοθεί κατά τη γέννηση του ατόμου, ενίοτε όχι.

Ένα άτομο για παράδειγμα που έχει γεννηθεί με αιδοίο, δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα νιώθει ή θα βιώνει το φύλο του ως θηλυκό. Τα άτομα που το βιολογικό τους φύλο ταυτίζεται βιωματικά με το κοινωνικό, ονομάζονται ταυτοφυλικά, ενώ τα άτομα που το βιολογικό τους φύλο δεν είναι το βίωμά τους και η ταυτότητά τους, ονομάζονται διεμφυλικά/τρανς άτομα ή μη δυαδικά – αν δεν βιώνουν συγκεκριμένο φύλο ή βιώνουν και τα δύο ως ταυτότητα.

Η ορατότητα και εκπροσώπηση όλων στην κοινωνία, στην τέχνη και στις επιστήμες είναι υψίστης σημασίας.

Εντός αυτής τη συζήτησης, εντάσσεται η εντύπωση που προκάλεσε η ιστορία του πίνακα “L’Origine du Monde” (1866) του Gustave Courbet (1819-1877), όπου αναπαριστά ρεαλιστικά μια γυμνή γυναίκα με ανοιχτά τα πόδια της, έτσι ώστε να φαίνεται το αιδοίο της ως το κεντρικό θέμα του έργου. Αυτός ο πίνακας δημιούργησε διαμάχες και έντονη συζήτηση, ενώ πολλοί μετέπειτα καλλιτέχνες και καλλιτέχνιδες, εμπνευσμένοι/ες από αυτό το έργο, δημιούργησαν τις δικές τους εκδοχές. Η περισσότερο γνωστή, είναι μάλλον της Γαλλίδας φεμινίστριας εικαστικού ORLAN (1947-σήμερα) η οποία παρουσιάζει ένα ανδρικό γυμνό σώμα στην ίδια στάση και έχει τίτλο “L’Origine de la Guerre.” (1995). Ο πίνακας του Courbet, πήρε μεγάλη δημοσιότητα όταν μαθεύτηκε ότι ανήκε στην συλλογή του ψυχαναλυτή Jacques Lacan (1901-1981).

Tο 2011 ωστόσο, όταν ένας χρήστης του Facebook ανήρτησε μια εικόνα με το αρχικό έργο του Courbet, οι διαχειριστές του έκλεισαν τον λογαριασμό. Από τότε ξεκίνησε μια διαμάχη μεταξύ του χρήστη και της νομικής διαχείρισης της εταιρείας του Facebook.

Έτσι γεννήθηκε το ερώτημα πόση λογοκρισία χωράει στην τέχνη, ιδιαίτερα όταν αυτή αφορά στο γυμνό γυναικείο σώμα και συγκεκριμένα το αιδοίο, όταν αυτά αναρτώνται είτε σε εικαστικές εκθέσεις, είτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ίδιος ο Coubert, όταν του ζητήθηκε ο λόγος που αποφάσισε να ζωγραφίσει και να εκθέσει το έργο του, ανέφερε ότι ως ζωγράφος του ρεαλισμού, θεωρεί υποκριτικό να θεωρείται φυσιολογική η αναπαράστασή του γυμνού σώματος αποδεκτή μόνο όταν πρόκειται για έργα μυθολογίας ή ονειρισμού, και όχι όταν πρόκειται για ρεαλιστική απεικόνιση της σύγχρονης ζωής.

Η αλήθεια είναι ότι ενώ έχουν περάσει τόσα χρόνια, το αιδοίο, όπως και η θηλή του γυναικείου σώματος, λογοκρίνονται και αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή αντιλαμβάνονται από την κοινωνία ως εικόνες πρόστυχες, προκλητικές που προτρέπουν το άτομο να κάνει σεξ, άρα και επικίνδυνες.

Μια άλλη αντίληψη είναι η εντελώς αντίθετη από αυτή της απόλαυσης της σεξουαλικότητας, όταν για παράδειγμα το αιδοίο παρουσιάζεται ή περιγράφεται ως κάτι μαγικό που γεννάει ζωή. Ως την μάνα, την αγία, την Παναγία. Όπως αντιλαμβάνεστε οι κυρίαρχες διαστάσεις είναι δύο, αυτή της πανάγιας μητρότητας και εκείνη της πρόστυχης, έκφυλης ύπαρξης που θα παρασύρει τα άτομα στην ακολασία.

Η σεξουαλικοποίηση της εικόνας, ιδιαίτερα της θηλυκότητας είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στην κοινωνία, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στην τέχνη.

Όμως το σώμα και η εξοικείωση με αυτό, μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα στη σεξουαλική τους αυτοπεποίθηση, στην αυτοεκτίμηση και στην ορατότητα. Η εκπροσώπηση του αιδοίου στην τέχνη και η ορατότητα, είναι παράγοντες που θα βοηθήσουν τα άτομα να γνωρίσουν τις διαφορετικές εκφάνσεις αλλά και την ποικιλομορφία – του μέχρι πρόσφατα δαιμονοποιημένου ή εξαγιασμένου αυτού σημείου του ανθρώπινου σώματος.

Αυτό θα βοηθήσει την ιατρική αλλά και την επιστήμη να εστιάσει και να ερευνήσει περισσότερο το ανθρώπινο σεξουαλικό σύστημα, όχι μόνο για λόγους αναπαραγωγής.

Η έκθεση στην εικόνα, η εκπροσώπηση του φάσματος, η εξοικείωση στον λόγο και στην τέχνη θα προτρέψουν τα άτομα σε μια πιο θετική προσέγγιση στη σεξουαλικότητα. Αποτέλεσμα αυτού θα είναι τα άτομα να αποκτήσουν περισσότερη ασφάλεια, γνώση και άνεση  τόσο για να ζητάνε ιατρική ή θεραπευτική βοήθεια όταν χρειαστεί, όσο και για να αντιληφθούν ότι το αιδοίο, είναι ένα σημείο του ανθρώπινου σώματος που δεν υπάρχει μόνο για συγκεκριμένους λόγους και δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως ταμπού, καθώς αποτελεί κομμάτι της ύπαρξής και του βιώματός μας ως άτομα. Ναι, είναι ερωτογενής ζώνη αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Όσο αντιμετωπίζουμε το αιδοίο σαν να μην υπάρχει, ή σαν να υπάρχει μόνο για λόγους αναπαραγωγής και σεξουαλικής ικανοποίησης των ατόμων με πέος, τόσο περισσότερο θα μένει στην αφάνεια η σεξουαλική απελευθέρωση, ικανοποίηση, και υγεία των ατόμων με αιδοίο.

Η σεξουαλικοποίηση του αιδοίου και γενικότερα των θηλυκοτήτων, διαστρεβλώνει τον τρόπο που αντιμετωπίζονται στην κοινωνία αλλά και στον τρόπο που τα ίδια τα άτομα αντιμετωπίζουν και αντιλαμβάνονται τη θηλυκότητά τους, τη σεξουαλικότητά τους και την έκφραση αυτής.

Όλη η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση γίνεται κυρίως μέσω της πορνογραφίας και είναι βασισμένη στο αντρικό βλέμμα (male gaze). Έτσι πολλά άτομα με αιδοίο, επηρεασμένα από αυτές τις απεικονίσεις, μπορεί να αναπτύξουν συναισθήματα ντροπής, φόβου ακόμα και αηδίας για το σώμα τους.

Άλλωστε μόλις το 2005 η Helen O’Connell -ουρολόγος-, έκανε την πρώτη εκτενώς απεικονιστική τομογραφία της κλειτορίδας και μόλις το 2021 ανακαλύφθηκε ότι η κλειτορίδα έχει πάνω από 10.000 νευρικές απολήξεις νεύρων που επηρεάζουν πολλά σημεία του σώματος. (Dr. Blair Peters, professor of surgery, division on plastic and reconstructive surgery/ Women’s Sex Wellness Abstracts – Journal of Sexual Medicine).

Για αιώνες το αιδοίο παρέμενε κρυφό ή παρουσιάζονταν ως κάτι τρομακτικό, πρόστυχο, βρώμικο, σαν μια πληγή που αιμορραγεί και που γεννάει παιδιά. Δηλαδή η απεικόνισή του είχε δύο διαστάσεις, όπως ανέφερα και νωρίτερα, αυτή της αναπαραγωγής και αυτή της σεξουαλικής αντικειμενοποίησης. 

Αυτές οι πεποιθήσεις και αντιλήψεις, έφεραν στο σήμερα την ανάγκη για περισσότερη ορατότητα, καθώς τα άτομα με αιδοίο δεν δίνουν σημασία σε αυτό το σημείο το σώματός τους. Πολλά άτομα δεν έχουν κοιτάξει καν τον εαυτό τους στον καθρέφτη σε αυτό το σημείο. Όπως επίσης, αρκετά άτομα με αιδοίο καθυστερούν να ανακαλύψουν τον αυνανισμό και τα οφέλη αυτού. Επίσης λόγω αυτής της άγνοιας, άτομα με αιδοίο δυσκολεύονται να απολαύσουν τη σεξουαλική πράξη αλλά και να έχουν οργασμό.

Κάθε αιδοίο είναι διαφορετικό, όπως το κάθε άτομο είναι διαφορετικό. Η απεικόνιση του αιδοίου όμως στην κοινωνία, περιορίζεται στο πορνογραφικό υλικό, οπότε και αναπαριστάται με συγκεκριμένη μορφή και τρόπο.

Ιδιαίτερα λευκό ή ροζ, με συμμετρικά χείλη, άτριχο και τα λοιπά.

Η αλήθεια όμως είναι ότι κάθε αιδοίο είναι διαφορετικό και αυτό είναι φυσιολογικό.

Με το να μην υπάρχει ορατότητα της ποικιλομορφίας, τα άτομα με αιδοίο, μπορεί να αναπτύξουν συναισθήματα ντροπής, αηδίας, θλίψης, φόβου αλλά και δυσφορίας σε σχέση με την εικόνα τους αλλά ακόμα και να χλευαστούν από τα ερωτικά τους πρόσωπα.

Σε αρκετές περιπτώσεις και χωρίς να συντρέχει ιατρικό πρόβλημα, πολλά άτομα προβαίνουν σε αιδοιοπλαστικές χειρουργικές επεμβάσεις για αισθητικούς λόγους. Αυτές οι επεμβάσεις, συχνά προκαλούν απευαισθητοποίηση του αιδοίου που έχει ως αποτέλεσμα, να μην μπορεί το άτομο να ερεθιστεί σεξουαλικά, αλλά να έχει πόνο κατά την επαφή.

Αυτή η πρακτική, φέρνει το μυαλό την κλειτοριδεκτομή και άλλες πρακτικές που ακόμα μέχρι σήμερα παρατηρούνται σε αρκετές χώρες και κοινότητες και σκοπό έχουν να καταρρίψουν την γυναικεία σεξουαλική επιθυμία ώστε η γυναίκα να αφοσιωθεί στον σύζυγό της, στην οικογένεια και στην κοινότητα.

Η εικαστικός Έφη Εμμανουηλίδη, μέσα από το project I AM A VULVA, κατάφερε να αγγίξει, να εξερευνήσει και να δώσει μορφή σε όλες τις ανθρώπινες και φυσικές εκφάνσεις του αιδοίου, χωρίς ταμπού, χωρίς προσκόλληση σε δίπολα: άντρας/γυναίκα, γέννα/σεξ. Μια ανθρωπιστική προσέγγιση σε ένα ανθρώπινο όργανο που μένει στην αφάνεια, σε τέχνες και επιστήμες και που έχει περάσει τα πάνδεινα ανά τους αιώνες.

*Το κείμενο βασίζεται στην ομιλία της ψυχολόγου Sexethos στο open talk του project «I AM A VULVA» της εικαστικού Έφης Εμμανουηλίδη, σε συνεργασία με την καλλιτεχνική της κολεκτίβα Planet Sisterhood, όπως αυτή πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαΐου, στο TAF | The Art Foundation.